TCK 122 Nefret ve Ayrımcılık Suçu ve Cezası: İşyerinde, Hizmet Sektöründe Ayrımcılık | Bursa Ceza Avukatı
(Giriş)
Toplumsal barışın ve hukuk devletinin temeli, tüm bireylerin kanun önünde eşit olması ve herhangi bir ayrımcılığa maruz kalmadan temel hak ve özgürlüklerinden yararlanabilmesidir. Anayasamızın 10. maddesinde güvence altına alınan eşitlik ilkesinin ihlali, sadece bireysel bir haksızlık değil, aynı zamanda toplumsal bütünlüğü zedeleyen bir eylemdir. Türk Ceza Kanunu, bu ilkeyi korumak amacıyla, belirli vasıflarından dolayı bir kişiye karşı nefret güdüsüyle yapılan somut ayrımcı fiilleri, 122. maddede "Nefret ve Ayırımcılık" suçu olarak tanımlamış ve cezai yaptırıma bağlamıştır.
Bu suç, soyut bir düşünceyi veya ifadeyi değil, bu düşünceden kaynaklanan ve kişinin mal veya hizmetlere erişimini, iş bulmasını veya ekonomik faaliyette bulunmasını somut olarak engelleyen ayrımcı eylemleri cezalandırır. Bu makalede, TCK 122'de düzenlenen bu önemli suçu, suçun oluşması için gereken "nefret saiki" unsurunu, kanunda sayılan dört farklı ayrımcı eylem türünü, Yargıtay'ın bu konudaki yaklaşımını ve suçun hukuki sonuçlarını detaylıca inceleyeceğiz. Bursa gibi farklı kültürlerden, dillerden, dinlerden ve siyasi görüşlerden milyonlarca insanın bir arada yaşadığı kozmopolit bir şehirde, ayrımcılık yasağının önemi daha da artmaktadır. Osmangazi'deki bir dükkândan, Nilüfer'deki bir konut kiralama ofisine, İnegöl veya Gemlik'teki bir fabrikadaki işe alım sürecinden Bursa'nın 17 ilçesindeki herhangi bir ekonomik faaliyete kadar her alanda bu suçun unsurları ortaya çıkabilir.
BÖLÜM 1: NEFRET VE AYRIMCILIK SUÇU NEDİR? (TCK m. 122)
Madde 122- (1) Dil, ırk, milliyet, renk, cinsiyet, engellilik, siyasi düşünce, felsefi inanç, din veya mezhep farklılığından kaynaklanan nefret nedeniyle; [belirtilen eylemleri] engelleyen kimse, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
a) Suçun Tanımı ve Korunan Hukuki Değer
Bu suç, bir kişinin, kanunda sayılan korunan özelliklerinden dolayı duyduğu nefretle, o kişinin belirli temel ekonomik ve sosyal haklarını kullanmasını somut bir eylemle engellemesidir. Bu suçla korunan hukuki değer, Anayasal "eşitlik ilkesi" ve "ayrımcılık yasağıdır."
b) Suçun En Önemli Unsuru: Nefret Saiki (Özel Kast)
Bu suçun oluşabilmesi için failin eylemini, kanunda sayılan belirli farklılıklardan kaynaklanan bir "nefret" güdüsüyle (saikiyle) işlemesi zorunludur. Bu, suçun manevi unsurunun en kritik parçasıdır. Savcılık, failin eyleminin arkasında bu özel kastın yattığını ispat etmekle yükümlüdür.
Örnek: Bir ev sahibinin, dairesini kiralamak isteyen kişiyi, kredi notu düşük olduğu için reddetmesi bu suçu oluşturmaz. Ancak aynı ev sahibinin, kişiyi sadece farklı bir etnik kökene sahip olduğu için reddetmesi, nefret saiki var olduğu için TCK 122'deki suçu oluşturur.
c) Kanunda Sayılan Korunan Kategoriler
Kanun, ayrımcılığın dayandığı sebepleri sınırlı olarak saymıştır:
- Dil, ırk, milliyet, renk
- Cinsiyet
- Engellilik
- Siyasi düşünce, felsefi inanç
- Din veya mezhep farklılığı
BÖLÜM 2: SUÇUN HAREKET UNSURLARI: DÖRT TEMEL AYRIMCI EYLEM
Kanun, nefret saikiyle işlenebilecek dört tipik engelleme eylemini suç olarak tanımlamıştır:
a) Malın Satılmasının veya Kiralanmasının Engellenmesi (TCK 122/1-a)
- Fiil: Kamuoyuna satış veya kiralama için sunulmuş (arz edilmiş) bir taşınır (araba, eşya vb.) veya taşınmaz (ev, dükkân vb.) malın, ayrımcı bir nedenle kişiye satılmasını, devredilmesini veya kiralanmasını engellemektir.
- Örnek: Bir emlakçının, dükkân kiralamak isteyen bir kişiye, siyasi görüşü nedeniyle "sana kiralık dükkân yok" demesi.
b) Hizmetten Yararlanmanın Engellenmesi (TCK 122/1-b)
- Fiil: Kamuoyuna sunulan belli bir hizmetten (otel, restoran, berber, banka, ulaşım vb.) kişinin ayrımcı bir nedenle yararlanmasını engellemektir.
- Örnek: Bir restoran sahibinin, belirli bir mezhebe mensup kişileri içeri almaması.
c) İşe Alınmanın Engellenmesi (TCK 122/1-c)
- Fiil: Gerekli nitelikleri taşıyan bir kişinin, sadece cinsiyeti, dini veya engelliliği gibi bir nedenle işe alınmasının engellenmesidir.
- Örnek: Bir şirketin, başvuran adaylar arasından sırf kadın olduğu için birini "bu iş erkek işi" diyerek işe almaması.
d) Olağan Bir Ekonomik Faaliyetin Engellenmesi (TCK 122/1-d)
- Fiil: Bir kişinin ticari veya mesleki bir faaliyette bulunmasının, ayrımcı bir nedenle engellenmesidir. Bu, diğer fıkralara girmeyen daha genel bir kategoridir.
- Örnek: Bir toptancının, belirli bir milliyetten olan bir bakkala mal satmayı reddetmesi.
BÖLÜM 3: YARGITAY KARARLARI VE UYGULAMADAKİ ÖNEMLİ NOKTALAR
- Nefret Saikinin İspatı: Uygulamada bu suçun ispatındaki en büyük zorluk, failin nefret güdüsüyle hareket ettiğini kanıtlamaktır. Yargıtay, bunun için somut deliller arar. Failin ayrımcılık sırasında sarf ettiği sözler ("Biz ...'lara ev kiralamıyoruz."), tanık beyanları, failin daha önceki benzer eylemleri veya sosyal medya paylaşımları gibi unsurlar ispat aracı olabilir.
- "Kamuya Arz Edilmiş Olma" Şartı: Kanun, suçun konusunu "kamuya arz edilmiş" mal ve hizmetlerle sınırlar. Yani, bir kişinin kendi özel arabasını arkadaşına satıp satmaması bu suçu oluşturmaz. Ancak halka açık bir şekilde faaliyet gösteren bir galeri, restoran, emlakçı veya işveren bu kapsamdadır.
- Diğer Suçlarla İlişkisi: Nefret ve ayrımcılık suçu, TCK 216'daki "Halkı Kin ve Düşmanlığa Tahrik" suçundan farklıdır. TCK 216 soyut tehlike yaratan "nefret söylemini" cezalandırırken, TCK 122 bu söylemin somut bir "eyleme" dönüşerek bir hakkı engellemesini cezalandırır.
BÖLÜM 4: SORUŞTURMA USULÜ VE İNFAZ HUKUKU
- Şikâyet ve Uzlaştırma: Nefret ve ayrımcılık suçu, Anayasal eşitlik ilkesini ve kamu düzenini hedef aldığı için;
- Şikâyete tabi değildir. Savcılık, suçu öğrendiği anda re'sen (kendiliğinden) soruşturma başlatır.
- Uzlaştırma kapsamında değildir.
- İnfaz Hukuku:
- Suçun cezası bir yıldan üç yıla kadar hapistir.
- Ceza aralığı göz önüne alındığında, sanığın adli sicili temiz ise ve mahkemece 2 yıl veya daha az süreli bir cezaya hükmedilirse, Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) veya Cezanın Ertelenmesi kararları verilmesi mümkündür.
- Ancak suçun niteliği, yani toplumsal eşitlik ilkesine karşı işlenmiş olması, mahkemelerin bu kurumları uygulama konusunda daha isteksiz davranmasına neden olabilir. 2 yılı aşan bir cezada ise hapis cezasının infazı gündeme gelir.
Sonuç ve Genel Değerlendirme
TCK 122 Nefret ve Ayrımcılık suçu, Anayasa'da soyut bir ilke olarak yer alan "eşitlik" kavramına, ceza hukuku alanında somut bir koruma sağlayan son derece önemli bir düzenlemedir. Bu suç, ön yargıların ve nefretin, bireylerin hayatında gerçek ve ölçülebilir zararlara yol açan eylemlere dönüşmesini engellemeyi amaçlar. İspat zorlukları barındırsa da, varlığı dahi toplumsal barış ve bir arada yaşama kültürü için güçlü bir mesaj niteliğindedir.
Bursa gibi sanayisi, ticareti, turizmi ve nüfus çeşitliliği ile öne çıkan bir şehirde, farklılıklara saygı ve eşit muamele ilkesi toplumsal huzurun temelidir. Bu ilkenin ihlali anlamına gelen ayrımcı bir muameleye maruz kaldığınızı veya bu suçla itham edildiğinizi düşünüyorsanız, eylemin arkasındaki "nefret saikini" ortaya koyacak veya çürütecek delillerin toplanması kritik önem taşır. Bu nedenle, sürecin en başından itibaren uzman bir ceza avukatından hukuki destek almak, haklarınızın etkin bir şekilde korunması için atılacak en doğru adımdır.
Popüler Yazılar
İŞ KANUNUN AMAÇ VE KAPSAMI
