İş Kanunu Madde 1 Ne Diyor?
Öncelikle kanun metnini inceleyelim:
Amaç ve kapsam Madde 1 - Bu Kanunun amacı işverenler ile bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarını düzenlemektir.
Bu Kanun, 4 üncü maddedeki istisnalar dışında kalan bütün işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine ve işçilerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır.
İşyerleri, işverenler, işveren vekilleri ve işçiler, 3 üncü maddedeki bildirim gününe bakılmaksızın bu Kanun hükümleri ile bağlı olurlar.
Maddenin Detaylı Analizi: Amaç ve Kapsamın Önemi
Bu ilk madde, aslında kanunun tüm felsefesini özetler. Maddeyi üç temel başlıkta analiz edebiliriz:
1. Kanunun Amacı: Dengenin Kurulması
Maddenin ilk cümlesi, kanunun varlık sebebini ortaya koyar: "işverenler ile bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarını düzenlemek."
Buradaki kilit ifade **"iş sözleşmesi"**dir. İş Kanunu, her türlü çalışma ilişkisine değil, bir işverene ekonomik ve kişisel olarak bağlı şekilde, bir iş sözleşmesi ile çalışan "işçileri" koruma altına alır. Amacı, ekonomik olarak daha güçlü konumda olan işveren karşısında, işçinin haklarını koruyarak çalışma hayatında bir denge kurmaktır. Bu denge, çalışma saatlerinden yıllık izinlere, iş sağlığı ve güvenliğinden ücret alacaklarına kadar geniş bir yelpazeyi kapsar.
2. Kanunun Kapsamı: Kimler Bu Kanuna Tabi?
Maddenin ikinci fıkrası, kanunun kimleri ve hangi mekanları kapsadığını net bir şekilde belirtir:
İşyerleri: Bir fabrikanız, ofisiniz, mağazanız veya tek bir çalışanınızın olduğu bir atölyeniz olabilir. Faaliyet konunuz ne olursa olsun (tekstil, otomotiv, bilişim, hizmet sektörü vb.), bir işçi çalıştırdığınız anda işyeriniz bu kanun kapsamına girer.
İşverenler: İşçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişilerdir.
İşveren Vekilleri: İşveren adına işletmeyi veya işin bir bölümünü yöneten kişilerdir (örneğin fabrika müdürü, insan kaynakları müdürü, şantiye şefi vb.). İşveren vekilinin yaptığı işlemlerden ve işçilere karşı sorumluluklarından doğrudan işveren de sorumludur.
İşçiler: Bir iş sözleşmesine dayanarak, herhangi bir işte ücret karşılığı çalışan kişilerdir.
Önemli bir nokta, kanunun 4. Maddede belirtilen bazı istisnai iş ve iş ilişkilerini kapsam dışı bırakmasıdır. Bu istisnalar dışındaki tüm iş ilişkileri, İş Kanunu'na tabidir.
3. Bağlayıcılık: Bildirim Şartı Aranmaz
Üçüncü fıkra ise, kanunun uygulanması için herhangi bir bildirim veya tescil şartı olmadığını vurgular. Yani, bir işyeri açtığınızda ve bir işçi çalıştırmaya başladığınız anda, Sosyal Güvenlik Kurumu'na bildirim yapmış olsanız da olmasanız da İş Kanunu'nun tüm hükümleri sizin için bağlayıcı hale gelir.
Bursa, Türkiye'nin en önemli sanayi, tarım ve hizmet merkezlerinden biridir. Bu nedenle işçi-işveren ilişkileri, sadece metropol ilçeler olan Osmangazi, Nilüfer ve Yıldırım'da değil, aynı zamanda sanayisiyle öne çıkan Gemlik, İnegöl, Kestel, Gürsu ve Orhangazi; tarımsal faaliyetlerin ve gıda sanayisinin yoğun olduğu Karacabey, Mustafakemalpaşa ve Yenişehir; turizm ve zeytincilikle bilinen İznik ve Mudanya ile dağ yöresindeki Büyükorhan, Harmancık, Keles ve Orhaneli dahil olmak üzere tüm ilçelerinde yoğun bir şekilde yaşanmaktadır.
Bu geniş coğrafyada faaliyet gösteren işyerlerinde ortaya çıkan uyuşmazlıklar, kökenini genellikle İş Kanunu'nun temel prensiplerinden alır ve aşağıdaki gibi dava türlerini gündeme getirebilir:
İşe İade Davası: İş güvencesi kapsamında olan bir işçinin, iş sözleşmesinin haksız veya geçersiz bir nedenle feshedilmesi durumunda açtığı davadır.
Kıdem ve İhbar Tazminatı Davaları: İşçinin haklı bir nedeni olmaksızın işten çıkarılması veya işçinin haklı bir nedenle işi bırakması durumunda talep edilen tazminatlardır.
İşçilik Alacakları Davası: Ödenmeyen fazla mesai ücretleri, yıllık izin ücretleri, hafta tatili ve genel tatil ücretleri gibi alacakların tahsili için açılır.
Hizmet Tespiti Davası: Sigortasız çalıştırılan veya sigorta primleri eksik yatırılan işçilerin, çalışma sürelerini resmi kayıtlara işletmek için açtığı davadır.
İş Kazasından Kaynaklanan Maddi ve Manevi Tazminat Davaları: İşyerinde meydana gelen kazalar sonucu işçinin uğradığı zararların tazmini için açılır.
Bu dava türlerinin tamamının temel dayanağı, taraflar arasındaki ilişkinin 4857 sayılı İş Kanunu kapsamına girdiğinin kabul edilmesidir.
Yargıtay Kararlarında "Amaç ve Kapsam"
Yargıtay, bir uyuşmazlığın İş Kanunu kapsamında olup olmadığını değerlendirirken, taraflar arasındaki ilişkinin temel unsurlarına bakar. Özellikle "bağımlılık" unsuru üzerinde durur.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi'nin Emsal Bir Kararı:
Özet: Serbest meslek makbuzu ile çalışan bir kişinin, aslında işverenin emir ve talimatları altında, işverene ait işyerinde ve işverenin belirlediği mesai saatlerine uyarak çalıştığı tespit edilmiştir. Yargıtay bu durumda, taraflar arasındaki ilişkinin serbest bir vekalet ilişkisi değil, İş Kanunu kapsamında bir "iş sözleşmesi" olduğuna hükmetmiştir. Kararda, ilişkinin adının ne olduğundan çok, fiili durumun ve bağımlılık unsurunun varlığının kanunun uygulanması için esas alınması gerektiği vurgulanmıştır. (Yargıtay 9. H.D., E. 2019/XXXX, K. 2021/XXXX)
Bu içtihat, bir ilişkinin İş Kanunu kapsamına girip girmediğinin nasıl titizlikle incelendiğini göstermektedir. Şekli unsurlardan ziyade, işin görülme biçimi ve taraflar arasındaki bağımlılık ilişkisi belirleyicidir.
İş Kanunu'nun 1. Maddesi, sadece bir başlangıç hükmü değil, kanunun ruhunu, koruma alanını ve uygulama sınırlarını çizen temel bir direktiftir. Bir iş ilişkisinin bu kapsama girip girmediğinin tespiti, doğabilecek tüm hak ve yükümlülüklerin belirlenmesindeki ilk ve en önemli adımdır.
Özellikle Bursa'nın Osmangazi, Nilüfer, Yıldırım, İnegöl, Gemlik, Mudanya, Mustafakemalpaşa, Karacabey, Orhangazi, Kestel, Yenişehir, Gürsu, İznik, Orhaneli, Keles, Büyükorhan ve Harmancık ilçelerinin tamamında, hem işçilerin hem de işverenlerin çokça hukuki uyuşmazlık ve iş davası ile karşı karşıya kaldıkları bilinmektedir. Bir uyuşmazlık yaşandığında , hak ve menfaatlerin korunması için atılacak adımların bu temel madde çerçevesinde şekilleneceği unutulmamalıdır.
Bu makale, yalnızca bilgilendirme amacıyla yazılmıştır ve hukuki tavsiye niteliği taşımaz. İş hukukunu ilgilendiren spesifik durumlarınızla ilgili olarak bir hukuk profesyonelinden destek almanız, hak kayıplarının önlenmesi açısından önemlidir.
Popüler Yazılar
