İhmali Davranışla Kasten Öldürme Suçu (TCK Madde 83): Tanımı, Unsurları, Cezası ve Yasal Süreç
Av. Ahmet Keskin tarafından yazılmıştır.
Türk Ceza Kanunu (TCK), insan hayatına karşı işlenen suçları çeşitli biçimlerde düzenlemiştir. Bunlardan biri de, halk arasında genellikle cinayet olarak bilinen "kasten öldürme" suçunun özel bir görünümünü oluşturan "ihmali davranışla kasten öldürme" suçudur (TCK Madde 83). Bu suç, failin aktif bir eylemde bulunmaması, yani yapması gereken bir şeyi yapmaması nedeniyle ölüm neticesinin gerçekleşmesi halinde gündeme gelir. Hayati tehlike arz eden durumlarda bir kişiyi koruma veya kurtarma yükümlülüğü olanların, bu yükümlülüklerini yerine getirmemeleri sonucu ölümün meydana gelmesi, TCK 83 kapsamında değerlendirilir.
Bu makalede, TCK Madde 83'te düzenlenen ihmali davranışla kasten öldürme suçunu tüm yönleriyle ele alacağız. Suçun maddi ve manevi unsurlarından cezasına, hukuka uygunluk ve cezasızlık hallerinden haksız tahrik gibi indirim nedenlerine ve etkin pişmanlık hükümlerine kadar birçok kritik noktayı, Yargıtay içtihatları ışığında detaylıca inceleyeceğiz.
Türk Ceza Kanunu Madde 83'ün Tam Metni
İhmali davranışla kasten öldürme Madde 83- (1) Kişinin yükümlü olduğu belli bir icrai davranışı gerçekleştirmemesi nedeniyle ölümün meydana gelmesi halinde, fail hakkında kasten öldürme suçuna ilişkin hükümler uygulanır. Ancak, fıkra hükmüne göre verilecek cezada indirim yapılabilir. (2) Bu suçun oluşabilmesi için, kişide bu icrai davranışın yapılmaması halinde ölüm neticesinin meydana gelmesine ilişkin kastın bulunması gerekir.
İhmali Davranışla Kasten Öldürme Suçu (TCK Madde 83) Nedir? Maddi ve Manevi Unsurları Nelerdir?
İhmali davranışla kasten öldürme suçu, failin yapması gereken (icrai) bir davranışı kasten yapmaması (ihmal) ve bu ihmali davranış sonucunda bir insanın ölmesi durumunda ortaya çıkar. Halk arasında "ihmali cinayet" olarak da adlandırılabilir. Bu suç, TCK Madde 81'deki kasten öldürme suçuna atıfta bulunarak ceza verir, ancak duruma göre indirim yapılabilmesine olanak tanır.
Maddi Unsurlar:
İhmali davranışla kasten öldürme suçunun maddi unsurları, aktif bir fiil yerine, yapılması gereken bir fiilin yapılmaması durumunu ifade eder:
-
Garantörlük Yükümlülüğü: Failin, mağdurun hayatını koruma veya belirli bir tehlikeyi önleme konusunda yasal veya sözleşmesel bir "garantörlük" yükümlülüğüne sahip olması gerekir. Bu yükümlülükler şunlar olabilir:
- Kanundan Doğan Yükümlülük: Anne-baba, veli gibi yasal temsilcilerin çocuğunun hayatını koruma yükümlülüğü; kolluk görevlilerinin tehlike altındaki kişiyi koruma yükümlülüğü.
- Sözleşmeden Doğan Yükümlülük: Bakım sözleşmesi, koruma sözleşmesi gibi. Örneğin, yaşlı bakıcısının, bakmakla yükümlü olduğu kişiye ilaç vermemesi sonucu ölümün gerçekleşmesi.
- Önceki Tehlikeli Fiilden Doğan Yükümlülük: Failin kendi fiiliyle yarattığı bir tehlike sonucunda (örneğin, birini yaraladıktan sonra yardım etmeyerek ölüme terk etme).
- Gönüllü Üstlenilen Yükümlülük: Bir kişiyi gönüllü olarak kurtarma veya koruma görevini üstlenmiş olma (örneğin, cankurtaranın ihmali).
- Yargıtay Yaklaşımı: Yargıtay, garantörlük yükümlülüğünün somut ve kesin olmasını arar. Failin sadece ahlaki bir görevle değil, hukuki bir yükümlülükle bağlı olması şarttır. Örneğin, Yargıtay 1. Ceza Dairesi'nin 2018/1468 E., 2019/300 K. sayılı kararında, şüpheliyi gözaltında tutan kolluk görevlisinin intiharını engelleme yükümlülüğünün kapsamı ve ihlali sonucu ölümün TCK 83 kapsamında değerlendirilip değerlendirilemeyeceği tartışılmıştır.
-
İcrai Davranışın Gerçekleştirilmemesi (İhmal): Failin, garantörlük yükümlülüğüne rağmen yapması gereken bir davranışı kasten yapmamasıdır. Bu, "yapmama" fiilidir. Örneğin, gözetim altında tutması gereken hastanın intihar etmesini engellememek, çocuğuna yemek vermemek gibi.
-
Netice (Ölüm) ve Nedensellik Bağı: İhmali davranışın doğrudan sonucu olarak bir insanın hayatını kaybetmesi gerekir. Eğer fail icrai davranışı yapmış olsaydı ölümün kesinlikle veya büyük ihtimalle gerçekleşmeyeceği yönünde güçlü bir nedensellik bağı bulunmalıdır.
- Yargıtay Yaklaşımı: Yargıtay, nedensellik bağını belirlerken, "şayet fail yükümlülüğünü yerine getirmiş olsaydı, ölüm neticesi gerçekleşmez miydi?" sorusuna yanıt arar. Bu, varsayımsal bir nedensellik bağıdır.
Manevi Unsur (Kast):
İhmali davranışla kasten öldürme suçunun manevi unsuru, failin ihmali eyleminin bir insanın ölümüne neden olacağını bilmesi ve istemesi veya en azından bu neticeyi kabullenmesi halidir.
- Doğrudan Kast: Failin, yapması gereken icrai davranışı bilerek yapmaması ve bu "yapmama" fiiliyle mağdurun ölümünü doğrudan istemesidir. Örneğin, bakmakla yükümlü olduğu kişinin ölmesini isteyerek ona ilaç vermemek.
- Olası Kast: Failin, yapması gereken icrai davranışı yapmaması halinde ölüm neticesinin meydana gelebileceğini öngörmesine rağmen, bu neticeyi kabullenerek (aldırış etmeyerek) ihmali davranışını sürdürmesidir. Örneğin, bilerek ve isteyerek tehlikeli bir durum yaratan ve bu tehlikenin ölümle sonuçlanabileceğini öngören kişinin, tehlikeyi gidermek için hiçbir şey yapmaması.
- Yargıtay Yaklaşımı: Yargıtay, TCK 83/2'de açıkça "kişide bu icrai davranışın yapılmaması halinde ölüm neticesinin meydana gelmesine ilişkin kastın bulunması gerekir" demesi nedeniyle, bu suçun ancak kasten işlenebileceğini vurgular. Yani, ihmali davranışın taksirle (dikkatsizlik, tedbirsizlik) yapılması ve sonucun ölüm olması halinde TCK 83 değil, taksirle öldürme (TCK 85) suçu gündeme gelir. Kastın tespiti, olay öncesi ve sonrası failin davranışları, yükümlülüğün niteliği ve somut koşulların bütüncül değerlendirilmesiyle yapılır.
Kasten Öldürme Suçunda Hukuka Uygunluk Nedenleri (Cezayı Ortadan Kaldıran Haller)
Hukuka uygunluk nedenleri, ihmali davranışla kasten öldürme suçunda da fiilin hukuka aykırılık vasfını ortadan kaldırabilir. Bu durumda fail cezalandırılmaz.
- Kanun Hükmünü Yerine Getirme (TCK Madde 24/1): Kamu görevlisinin kanunun açıkça verdiği yetkiye dayanarak, yapmaması gereken bir şeyi yapmaması sonucu ölümün meydana gelmesi. Ancak bu durum oldukça istisnai ve zorlu bir değerlendirme gerektirir. Örneğin, bir yargı kararının gereği olarak bir işlemi yapmayan memurun bu ihmali sonucu ölümün meydana gelmesi.
- Meşru Savunma (Meşru Müdafaa - TCK Madde 25/1): İhmali davranışla kasten öldürme suçunda meşru savunma, birinin saldırısından kendini korumak için gerekli olan icrai davranışı kasten yapmamak şeklinde somutlaşabilir. Ancak bu nadir bir durumdur ve genellikle aktif bir fiil (meşru savunma) beklenir.
- İlgilinin Rızası (TCK Madde 26/2): Kişinin kendi hayatı üzerinde mutlak bir tasarruf hakkı olmadığı için, bu madde ihmali davranışla kasten öldürme suçunda bir hukuka uygunluk nedeni olarak doğrudan uygulanamaz. Örneğin, mağdurun "beni kurtarma" şeklindeki rızası, garantörün yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.
Kasten Öldürme Suçunda Cezasızlık Nedenleri (Kusurluluğu Ortadan Kaldıran Haller)
Cezasızlık nedenleri, fiil hukuka aykırı olsa bile failin kusurluluğunu ortadan kaldırdığı veya önemli ölçüde azalttığı için ceza verilmemesini veya cezada önemli indirim yapılmasını gerektiren hallerdir.
- Akıl Hastalığı (TCK Madde 32): Fiili işlediği sırada akıl hastalığı nedeniyle ihmali davranışının hukuki anlam ve sonuçlarını algılama yeteneği bulunmayan veya davranışlarını yönlendirme yeteneği önemli ölçüde azalmış olan kişiler cezalandırılmaz veya cezalarında indirim yapılır. Failin, yükümlülüğünü idrak etme ve yerine getirme yeteneği yoksa bu hüküm uygulanır.
- Yaş Küçüklüğü (TCK Madde 31): Belirli yaş gruplarına göre çocukların ceza sorumluluğu farklılaşır. Özellikle çok küçük yaştaki bir garantörün (örneğin, kendisinden küçük kardeşine bakmakla yükümlü bir çocuğun) ihmali sonucu ölümün gerçekleşmesi halinde, bu durum dikkate alınır.
- Sağır ve Dilsizlik (TCK Madde 33): Sağır ve dilsiz kişilerde yaş küçüklüğüne ilişkin hükümler daha esnek uygulanır.
- Zorunluluk Hali (Zorunluluk Durumu - TCK Madde 25/2): Failin, kendisinin veya başkasının bir hakkına yönelik ağır ve muhakkak bir tehlikeden kurtulmak için, yükümlü olduğu icrai davranışı yapmaktan imtina etmesi ve bu imtina nedeniyle ölümün meydana gelmesidir. Örneğin, kendi çocuğunu kurtarmak için başka bir kişinin garantörlük yükümlülüğünü yerine getirememek. Bu, ihmali suçlarda da nadiren uygulanabilecek bir durumdur.
- Cebir veya Tehdit (TCK Madde 28): Failin, cebir veya tehdit etkisiyle yükümlü olduğu icrai davranışı yapmaktan alıkonulması ve bu nedenle ölümün gerçekleşmesi. Tehdidin, failin iradesini tamamen ortadan kaldırması aranır.
Kasten Öldürme Suçunda Cezayı Azaltan Nedenler (İndirim Nedenleri)
Cezayı azaltan nedenler, ihmali davranışla kasten öldürme suçunun niteliğini değiştirmese de, failin kusur yeteneğini etkilediği veya fiilin haksızlığını bir miktar giderdiği için temel cezada indirim yapılmasını gerektiren hallerdir.
- Haksız Tahrik (TCK Madde 29): Haksız bir fiilin meydana getirdiği hiddet veya şiddetli elemin etkisi altında, failin yükümlü olduğu icrai davranışı kasten yerine getirmemesi sonucu ölümün gerçekleşmesidir. Örneğin, mağdurun ağır hakareti üzerine failin (garantörün) öfkeyle donakalması ve müdahale etmesi gereken tehlikeli duruma müdahale etmemesi.
- Teşebbüs (TCK Madde 35): İhmali davranışla kasten öldürme suçuna teşebbüs, teorik olarak mümkün olsa da, uygulamada nadir rastlanır. Zira ihmal, genellikle bir netice suçudur. Failin icrai davranışı yapmamaya başlaması ancak elinde olmayan nedenlerle ölüm neticesinin gerçekleşmemesi durumunda gündeme gelebilir.
- İştirak (TCK Madde 37-41): Birkaç kişinin birlikte ihmali davranışla kasten öldürme suçunu işlemesi durumudur. Örneğin, iki bakıcının birlikte sorumlu olduğu kişinin ölümüne kasten ihmalleriyle sebep olması. Her bir failin garantörlük yükümlülüğü ve ihmali ayrı ayrı değerlendirilir.
- Gönüllü Vazgeçme (TCK Madde 36): Failin, yapması gereken icrai davranışı yapmamaya başlamasına rağmen, kendi iradesiyle bu ihmali ortadan kaldırarak ölüm neticesinin gerçekleşmesini engellemesidir. Bu durumda, ihmali davranışla kasten öldürmeden ceza verilmez, ancak o ana kadar işlediği başka bir suç varsa (örneğin kasten yaralama) cezalandırılır.
Kasten Öldürme Suçunda Etkin Pişmanlık Hükümleri
Türk Ceza Kanunu'nda, ihmali davranışla kasten öldürme suçu (TCK 83) için özel bir etkin pişmanlık hükmü bulunmamaktadır. Zira bu suçun neticesi olan ölüm, geri döndürülemez bir zarardır. Dolayısıyla, aktif bir eylemle mağdurun ölmesine neden olan kasten öldürme (TCK 81) suçunda olduğu gibi, TCK 83 kapsamında işlenen cinayet fiillerinde de doğrudan etkin pişmanlık uygulanmaz.
- Yargıtay Yaklaşımı: Failin, ölüm neticesi meydana geldikten sonra pişmanlık gösteren, suçun aydınlatılmasına yardımcı olan, mağdur yakınlarının acısını dindirmeye yönelik samimi çabaları, hâkim tarafından takdiri indirim nedeni olarak (TCK Madde 62) değerlendirilebilir. Bu durum, failin cezasında belirli bir oranda indirime yol açabilir. Ancak bu, hakimin takdirindedir ve bir zorunluluk değildir.
İhmali Davranışla Kasten Öldürme Suçunda Yasal Süreç ve Hukuki Destek
İhmali davranışla kasten öldürme suçuna ilişkin yargılama süreçleri, Türk yargı sisteminde Ağır Ceza Mahkemeleri'nin görev alanına girer ve son derece karmaşık, uzun ve detaylı inceleme gerektiren süreçlerdir. Özellikle failin "garantörlük yükümlülüğü"nün ve "kastının" tespiti, bu suç tipinde büyük önem taşır.
- Soruşturma Aşaması: Olay yeri incelemesi, delil toplama, tanık beyanları, otopsi ve adli tıp raporları, şüpheli ifadeleri ve gözaltı/tutukluluk kararları bu aşamada alınır. Failin hangi icrai davranışı yapmadığı, bu davranışı yapma yükümlülüğünün nereden kaynaklandığı ve bu ihmalin ölüm neticesine etkisi detaylıca araştırılır.
- Kovuşturma (Yargılama) Aşaması: İddianamenin kabulüyle başlayan bu aşamada, tüm deliller mahkeme huzurunda tartışılır. Maddi ve manevi unsurların, hukuka uygunluk, cezasızlık ve indirim nedenlerinin varlığı veya yokluğu titizlikle incelenir. Bu aşamada sunulacak savunmalar ve toplanacak ek deliller davanın seyrini doğrudan etkiler.
Bu tür ağır suçlamalarla karşı karşıya kalan veya yakınlarını bu tür bir cinayet olayında kaybetmiş kişilerin, soruşturmanın ilk anından itibaren hukuki haklarını bilmeleri ve etkin bir şekilde korunmaları hayati öneme sahiptir. Delillerin toplanması ve hukuka uygunluğunun denetlenmesi, garantörlük yükümlülüğünün ve kastın doğru tespiti, hukuka uygunluk, cezasızlık ve indirim nedenlerinin ispatı, savunma stratejisinin belirlenmesi ve adil bir yargılama sürecinin sağlanması için profesyonel hukuki destek elzemdir.
Sonuç: İhmali Davranışla Kasten Öldürme Suçlarında Hukuki Danışmanlığın Önemi
İhmali davranışla kasten öldürme suçu (TCK Madde 83), Türk Ceza Kanunu'nun incelikli ve ağır sonuçları olan suçlarından biridir. Bu suçlamalarla ilgili yargılamalar, bireylerin hayatlarını tamamen değiştirebilecek sonuçlar doğurabilir. Yargıtay içtihatları, özellikle garantörlük yükümlülüğünün ve kastın ne kadar titizlikle incelendiğini açıkça göstermektedir. Fiilin ihmal yoluyla işlenmesi, bu tür bir cinayet eyleminde kusurluluğun tespiti noktasında özel bir dikkat gerektirir.
Gerek sanık konumunda olanların gerekse mağdur yakınlarının, hukuki süreçlerin karmaşıklığı karşısında yalnız kalmaması, hak kayıplarının önüne geçilmesi ve adalete en uygun sonucun elde edilmesi açısından deneyimli bir ceza avukatından destek alması büyük önem taşımaktadır. Bursa ve çevresindeki ilçelerde (Osmangazi, Yıldırım, Nilüfer, Gemlik, İnegöl, Orhangazi, Karacabey, Mustafakemalpaşa, Mudanya, Kestel, Gürsu, İznik, Orhaneli, Keles, Harmancık, Büyükorhan, Yenişehir) meydana gelen ihmali davranışla kasten öldürme suçlarına ilişkin davalarda, her somut olayın kendine özgü koşulları dikkatle değerlendirilmeli ve hukuki süreç bu doğrultuda yürütülmelidir. Unutulmamalıdır ki, bir hakkın tespiti ve savunulması, ancak hukuki bilgi ve tecrübe ile mümkündür.
Bursa Avukat Ahmet KESKİN
Popüler Yazılar
İŞ KANUNUN AMAÇ VE KAPSAMI
