Çevreye Karşı Suçlar (TCK 181-184): Kapsamlı Hukuki Rehber | Bursa Ceza Avukatı
(Giriş)
Anayasa'nın 56. maddesi ile güvence altına alınan "sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkı", sadece bir temenni değil, aynı zamanda ceza hukuku tarafından da korunan temel bir haktır. Modern toplumun en büyük meydan okumalarından biri olan çevre kirliliği, plansız kentleşme ve gürültü gibi sorunlar, sadece doğayı değil, doğrudan insan sağlığını ve toplumsal huzuru da tehdit etmektedir. Türk Ceza Kanunu (TCK), bu tehditlere karşı caydırıcı yaptırımlar öngörerek, "Çevreye Karşı Suçlar" başlığı altında, çevrenin kasten veya taksirle kirletilmesini, sağlığa zararlı gürültüye neden olmayı ve imar kirliliğini özel olarak düzenlemiştir.
Bu kapsamlı rehberde, TCK'nın 181. maddesinden 184. maddesine kadar olan tüm çevre suçlarını, mantıksal bir bütünlük içinde, Yargıtay'ın güncel içtihatları ve uygulamadaki yansımalarıyla birlikte ele alacağız. Türkiye'nin en önemli sanayi, tarım ve yerleşim merkezlerinden biri olan Bursa için bu suçlar özel bir önem taşımaktadır. Organize Sanayi Bölgeleri'nin (OSB) yoğunluğundan kaynaklanan atık yönetimi sorunlarından, Nilüfer Çayı ve İznik Gölü gibi hassas ekosistemlerin korunmasına, durmak bilmeyen inşaat faaliyetleri ve kentsel dönüşüm projelerinden kaynaklanan imar ve gürültü kirliliğine kadar, bu rehber Bursa'nın 17 ilçesindeki tüm sanayiciler, yöneticiler, müteahhitler ve vatandaşlar için temel bir hukuki başvuru kaynağı olacaktır.
BÖLÜM 1: ÇEVRENİN MADDİ OLARAK KİRLETİLMESİ SUÇLARI (TCK m. 181-182)
Bu grup, toprağın, suyun ve havanın kimyasal veya biyolojik olarak kirletilmesini cezalandırır.
a) Çevrenin Kasten Kirletilmesi (TCK m. 181)
Failin, çevreye zarar vereceğini bilerek ve isteyerek (kasten), ilgili kanunlardaki teknik usullere aykırı bir şekilde atık veya artıkları toprağa, suya veya havaya vermesidir.
- Temel Hal (m. 181/1): 6 aydan 2 yıla kadar hapis.
- Atık İthal Etme (m. 181/2): 1 yıldan 3 yıla kadar hapis.
- Nitelikli Haller:
- Atığın kalıcı özellik göstermesi halinde (m. 181/3), ceza iki kat artırılır.
- Atığın tedavisi zor hastalıklara, kısırlığa veya mutasyona yol açabilecek nitelikte olması halinde (m. 181/4), ceza beş yıldan az olmamak üzere hapis VE adli para cezasıdır. Bu en ağır haldir.
b) Çevrenin Taksirle Kirletilmesi (TCK m. 182)
Failin kasıt olmaksızın, dikkatsizlik ve özensizlik (taksir) sonucu, çevreye zarar verecek şekilde atık veya artıkların toprağa, suya veya havaya verilmesine neden olmasıdır.
- Temel Hal (m. 182/1): Adli para cezası.
- Nitelikli Haller:
- Atığın kalıcı etki bırakması halinde, 2 aydan 1 yıla kadar hapis.
- Atığın tedavisi zor hastalıklara, kısırlığa veya mutasyona yol açabilecek nitelikte olması halinde, 1 yıldan 5 yıla kadar hapis.
BÖLÜM 2: ÇEVRESEL RAHATSIZLIK VE DÜZENSİZLİK SUÇLARI (TCK m. 183-184)
Bu grup, çevrenin doğrudan kimyasal kirlenmesi yerine, gürültü veya plansız yapılaşma gibi unsurlarla bozulmasını cezalandırır.
a) Gürültüye Neden Olma (TCK m. 183)
İlgili yönetmeliklerdeki yasal desibel (ses seviyesi) limitlerine aykırı olarak ve başka bir kimsenin sağlığının zarar görmesine elverişli bir şekilde gürültüye neden olmaktır.
- Temel Şartlar: Hem yasal limitlerin (desibel) aşılması hem de gürültünün sağlığa zararlı olma potansiyeli taşıması gerekir.
- Ceza: 2 aydan 2 yıla kadar hapis veya adli para cezası.
b) İmar Kirliliğine Neden Olma (TCK m. 184)
Plansız ve güvensiz kentleşmeyi önlemeyi amaçlayan bu suç, "kaçak yapılaşma" olarak bilinir.
- Ruhsatsız veya Ruhsata Aykırı Bina Yapma/Yaptırma (m. 184/1): 1 yıldan 5 yıla kadar hapis.
- Ruhsatsız Şantiyeye Hizmet (Elektrik, Su vb.) Bağlanmasına İzin Verme (m. 184/2): 1 yıldan 5 yıla kadar hapis.
- İskânsız Binada Sınai Faaliyete İzin Verme (m. 184/3): 2 yıldan 5 yıla kadar hapis.
- Önemli Not: Bu suç, kural olarak belediye sınırları içinde veya özel imar rejimine tabi yerlerde uygulanır.
BÖLÜM 3: ORTAK DEĞERLENDİRME VE HUKUKİ SONUÇLAR
a) Yargıtay'ın Yaklaşımı ve Bilirkişi Raporlarının Rolü
Çevre suçları, son derece teknik konular içerir. Bu nedenle Yargıtay, bu suçlardan mahkûmiyet kararı verilebilmesi için mutlaka uzman bilirkişi raporu alınmasını zorunlu kılmaktadır.
- Kirlilik Suçlarında (TCK 181-182): Çevre mühendisleri, kimyagerler veya biyologlardan oluşan bilirkişiler, atığın niteliğini, yasal limitleri aşıp aşmadığını ve çevreye zarar verme potansiyelini raporlar.
- Gürültü Suçunda (TCK 183): Fizikçiler veya çevre mühendisleri, olay yerinde desibel ölçümü yaparak gürültünün yasal limitleri aşıp aşmadığını ve sağlığa zararlı olup olmadığını tespit eder.
- İmar Kirliliği Suçunda (TCK 184): İnşaat mühendisleri, mimarlar veya harita mühendisleri, yapının ruhsata ve imar planına aykırı olup olmadığını teknik olarak raporlar.
b) Soruşturma Usulü: Şikâyet ve Uzlaştırma
Çevre suçları, doğrudan kamu sağlığını ve düzenini ilgilendirdiği için, bu bölümdeki suçların (TCK 181-184) hiçbiri şikâyete tabi değildir. Savcılık, ilgili kurumların (Belediye, Çevre İl Müdürlüğü vb.) tespiti veya herhangi bir vatandaşın ihbarı üzerine re'sen (kendiliğinden) soruşturma başlatır.
Uzlaştırma bakımından ise bir ayrım vardır:
- Uzlaştırma Kapsamında Olanlar: TCK 182 (Taksirli Kirletme) ve TCK 183 (Gürültüye Neden Olma).
- Uzlaştırma Kapsamında Olmayanlar: TCK 181 (Kasten Kirletme) ve TCK 184 (İmar Kirliliği).
c) En Önemli İstisna: İmar Kirliliğinde Etkin Pişmanlık (TCK 184/5)
İmar kirliliği suçuna özgü çok önemli bir "etkin pişmanlık" hükmü vardır. Ruhsatsız veya ruhsata aykırı yapıyı yapan veya yaptıran kişi, bu yapıyı sonradan imar planına ve mevzuata uygun hale getirerek yasallaştırırsa, hakkındaki kamu davası açılmaz, açılmışsa düşer, mahkûm olmuşsa cezası bütün sonuçlarıyla ortadan kalkar.
d) Tüzel Kişi (Şirket) Sorumluluğu
Bu suçlar genellikle ticari veya sınai bir faaliyet çerçevesinde işlenir. Bu durumda, suçu işleyen gerçek kişiler (şirket sahibi, müdür vb.) ceza alırken, TCK 181/5 uyarınca ve genel ilkeler gereği, suça konu faaliyetin yürütüldüğü şirket hakkında da faaliyet izninin iptali gibi güvenlik tedbirlerine hükmedilebilir.
Sonuç ve Kapsamlı Değerlendirme
Görüldüğü üzere, TCK'nın "Çevreye Karşı Suçlar" bölümü, sağlıklı ve düzenli bir çevrede yaşama hakkını korumak için tasarlanmış, idari yaptırımların ötesinde ciddi hapis cezaları öngören bir hukuki çerçevedir. Bu suçlar, özellikle sanayici, işletmeci ve müteahhit gibi karar verici pozisyonundaki kişilere, ekonomik faaliyetlerini yürütürken çevreye karşı duyarlı ve sorumlu olmaları gerektiğini açıkça ihtar etmektedir.
Bursa'da bir sanayici, bir işletmeci veya bir inşaat firması yetkilisiyseniz, faaliyetlerinizin ilgili tüm çevre ve imar mevzuatına uygun olduğundan emin olmanız, sizi bu ağır cezai ve idari sorumluluktan koruyacak tek yoldur. Çevrenizde bir kirlilik kaynağı veya kaçak bir yapılaşma tespit eden bir vatandaş olarak ise, durumu ilgili resmi makamlara bildirmek en temel hakkınızdır. Bu suçlarla ilgili bir soruşturmayla karşı karşıya kalmanız durumunda, davanın son derece teknik ve uzmanlık gerektiren (bilirkişi raporları, idari düzenlemeler vb.) yapısı nedeniyle bir avukattan hukuki destek almanız büyük önem taşır.
Popüler Yazılar
İŞ KANUNUN AMAÇ VE KAPSAMI
