TCK 156 Bedelsiz Senedi Kullanma Suçu ve Cezası: İcraya Koyma ve Hukuki Sonuçları | Bursa Ceza Avukatı
(Giriş)
Ticari hayatın vazgeçilmez bir parçası olan senet (bono, poliçe), alacakların güvence altına alınması ve ödemelerin düzenlenmesi için yaygın olarak kullanılan bir kıymetli evraktır. Bu sistemin sağlıklı işleyebilmesi, senedin dayandığı hukuki ilişkinin ve borcun gerçekliğine olan güvene bağlıdır. Ancak bazen, ödenmiş bir borç veya sona ermiş bir anlaşma nedeniyle hukuki dayanağını yitirmiş, yani "bedelsiz kalmış" bir senet, kötü niyetli kişilerce hala geçerliymiş gibi kullanılabilmektedir. Türk Ceza Kanunu, bu tür bir eylemi, 156. maddesinde "Bedelsiz Senedi Kullanma" suçu olarak özel bir başlık altında düzenleyerek, ticari hayatın güvenliğini ve kişilerin malvarlığını koruma altına almıştır.
Bu makalede, TCK 156'da düzenlenen bu özel malvarlığı suçunu, bir senedin hangi durumlarda "bedelsiz" sayıldığını, "kullanma" eyleminin ne anlama geldiğini, Yargıtay'ın bu konudaki yaklaşımını, suçun soruşturulması için gereken "şikâyet" şartını ve hukuki sonuçlarını detaylıca inceleyeceğiz. Bursa gibi sanayinin ve ticaretin kalbi olan, Kapalıçarşı'dan Organize Sanayi Bölgeleri'ne, KOBİ'lerden büyük işletmelere kadar her gün binlerce senedin el değiştirdiği bir şehirde, bu suç tipiyle karşılaşma riski oldukça yüksektir. Bu nedenle Osmangazi, Nilüfer, Yıldırım, İnegöl, Gemlik başta olmak üzere Bursa'nın 17 ilçesindeki tüm tacir, esnaf ve vatandaşların bu hukuki düzenlemeyi bilmesi büyük önem taşımaktadır.
BÖLÜM 1: BEDELSİZ SENEDİ KULLANMA SUÇU NEDİR? (TCK m. 156)
Madde 156- (1) Bedelsiz kalmış bir senedi kullanan kimseye, şikayet üzerine, altı aydan iki yıla kadar hapis ve adlî para cezası verilir.
a) Suçun Tanımı ve Korunan Hukuki Değer
Bu suç, hukuken bir karşılığı kalmamış olan bir senedi (bonoyu), sanki hala geçerli bir alacağı temsil ediyormuş gibi işleme koyan kişinin eylemini cezalandırır. Bu suçla korunan hukuki değerler, kişilerin malvarlığı hakları ve daha geniş anlamda ticari hayata duyulan güvendir.
b) Suçun Ana Unsuru: "Bedelsiz Kalmış Senet"
Bir senedin "bedelsiz kalmış" sayılması için, senedin düzenlendiği andaki hukuki sebebin sonradan ortadan kalkmış olması gerekir. Senedin en başından itibaren hileyle veya sahte olarak düzenlenmesi bu suçu değil, dolandırıcılık veya belgede sahtecilik suçlarını oluşturur. Bir senedin bedelsiz kalmasına yol açan en yaygın durumlar şunlardır:
- Borcun Ödenmesi: Senedin dayandığı borcun haricen (banka yoluyla, elden vb.) ödenmesine rağmen, alacaklının senedi borçluya iade etmemesi.
- Teminat Amacının Ortadan Kalkması: Bir işin yapılması, bir malın teslimi veya bir sözleşmenin güvencesi olarak verilen "teminat senedinin", ilgili iş veya sözleşme sorunsuz bir şekilde tamamlanmasına rağmen iade edilmemesi.
- Alışverişin İptal Olması: Bir malın satın alınması için verilen senedin, malın hiç teslim edilmemesi veya iade edilmesi sonucu dayanaksız kalması.
- Hatır Senedi Olması: Gerçek bir borç ilişkisi olmaksızın, bir kişinin kredi bulmasına yardımcı olmak gibi amaçlarla karşılıksız olarak verilen "hatır senetleri".
c) Hareket Unsuru: "Kullanma"
Senedin bedelsiz kalması tek başına suçu oluşturmaz; failin bu senedi "kullanması" gerekir. "Kullanma" eylemi çeşitli şekillerde olabilir:
- İcraya Koymak: En sık karşılaşılan yöntemdir. Failin, bedelsiz senedi icra dairesine vererek borçlu hakkında takip başlatmasıdır.
- Bir Başkasına Ciro Etmek: Senedi, bedelsiz olduğunu bilmeyen üçüncü bir kişiye devrederek ondan menfaat sağlamak.
- Bankaya Tahsile veya Teminata Vermek: Senedi bir bankada işleme koymak.
BÖLÜM 2: YARGITAY KARARLARI VE UYGULAMADAKİ ÖNEMLİ NOKTALAR
- İspat Yükümlülüğü: Bu suç tipinde en kritik nokta ispat yükümlülüğüdür. Senedin "bedelsiz kaldığını" iddia eden mağdur (borçlu), bu iddiasını ispat etmekle yükümlüdür. Borcunu ödediğini banka dekontu, tanık beyanları, "borcu yoktur" yazısı (ibraname) gibi delillerle kanıtlamalıdır. Bu nedenle, borcu ödenen senedin mutlaka geri alınması, alınamıyorsa en azından yazılı bir belge alınması hayati önemdedir.
- Failin Kastı: Suçun oluşması için failin, senedin bedelsiz kaldığını bilerek ve isteyerek kullanması gerekir. Eğer alacaklı, yapılan bir ödemeyi muhasebe hatası nedeniyle görmemişse ve senedin hala geçerli olduğunu düşünerek icraya koymuşsa, suçun manevi unsuru olan kasıt oluşmadığı için ceza verilmeyebilir.
- Menfi Tespit Davası ile İlişkisi: Genellikle bu suçla ilgili ceza davası, borçlunun hukuk mahkemesinde açtığı "borçlu olmadığının tespiti" (menfi tespit) davası ile birlikte yürür. Hukuk mahkemesinde senedin bedelsiz olduğuna karar verilmesi, ceza davası için çok güçlü bir delil teşkil eder.
BÖLÜM 3: ETKİN PİŞMANLIK (TCK m. 168) İMKÂNI
Bedelsiz senedi kullanma suçu, TCK 168'de düzenlenen etkin pişmanlık hükümlerinin uygulandığı suçlardandır. Failin, mağdurun zararını gidermesi halinde cezasında ciddi indirimler yapılır.
- Dava Açılmadan Önce Zararın Giderilmesi: Fail, soruşturma aşamasında, başlattığı icra takibini geri çeker ve mağdurun yaptığı masraflar gibi zararları tamamen karşılarsa, verilecek cezanın üçte ikisine kadarı (2/3) indirilir.
- Dava Açıldıktan Sonra Zararın Giderilmesi: Fail, dava açıldıktan sonra fakat hüküm verilmeden önce zararı giderirse, verilecek cezanın yarısına kadarı (1/2) indirilir.
BÖLÜM 4: SORUŞTURMA USULÜ VE İNFAZ HUKUKU
- Şikâyet ve Uzlaştırma: TCK 156'da düzenlenen bedelsiz senedi kullanma suçu;
- Mutlaka mağdurun şikâyetine bağlıdır. Mağdur, senedin kullanıldığını (örneğin icra takibini) öğrendiği tarihten itibaren 6 ay içinde şikâyette bulunmalıdır.
- Aynı zamanda uzlaştırma kapsamındadır. Soruşturma aşamasında dosya, tarafların anlaşması için uzlaştırma bürosuna gönderilir.
- İnfaz Hukuku:
- Suçun şikâyete ve uzlaştırmaya tabi olması, birçok uyuşmazlığın mahkemeye taşınmadan çözülmesini sağlar.
- Uzlaşma sağlanamazsa, ceza aralığı (6 ay-2 yıl) ve etkin pişmanlık gibi indirim nedenleri göz önüne alındığında, genellikle Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) veya Cezanın Ertelenmesi kararları verilir. Suçla birlikte hükmedilen adli para cezası ise bu kararlardan etkilenmez ve ödenmesi gerekir.
- Bu suçtan dolayı bir kişinin fiilen hapis yatması oldukça nadirdir.
Sonuç ve Genel Değerlendirme
TCK 156 Bedelsiz Senedi Kullanma suçu, ticari hayatın temelini oluşturan kıymetli evraka duyulan güveni koruyan, uygulamada sıkça karşılaşılan bir suç tipidir. Bu suçun mağduru olmamak için en temel kural, ödemesi yapılan veya teminat amacı ortadan kalkan senetleri mutlaka geri almaktır. Alınamıyorsa, ödemenin yapıldığına dair güçlü deliller (dekont, ibraname, tanık) oluşturulmalıdır.
Bursa'da ticari faaliyet yürüten bir esnaf veya bir vatandaş olarak, bedelsiz kalmış bir senediniz haksız bir şekilde icraya konulmuşsa, 6 aylık şikâyet süresini kaçırmadan ve elinizdeki delillerle birlikte hem hukuk mahkemesinde menfi tespit davası açma hem de savcılığa suç duyurusunda bulunma hakkınız vardır. Bu suçla itham ediliyorsanız, eyleminizin arkasında yatan kastın tespiti ve uzlaştırma/etkin pişmanlık gibi lehinize olan hükümlerden faydalanmanız açısından bir avukata danışmanız kritik önem taşır. Her iki durumda da, hem ceza hem de ticaret/icra hukuku bilgisi gerektiren bu karmaşık süreçte uzman bir avukattan destek almak, hak kaybı yaşamamanız için en doğru adımdır.
Popüler Yazılar
İŞ KANUNUN AMAÇ VE KAPSAMI
